Potyczka 3 - Komentator, kilku mężczyzn i przymiotnik na -ży

W bodaj czwartym secie, gdy Skrze brakowało kilku punktów do ugrania seta, trener Falasca wpuścił na boisko dwóch zawodników. Wojciech Drzyzga skomentował coś w stylu „siatkarze którzy weszli są bardziej świezi i pomogą skończyć tego seta”. W edytorze tekstu podkreśla mi ten przymiotnik na czerwono, ale komentator nie ma tego przywileju. Od razu coś mi zaświeciło w głowie, że jakoś dziwnie to brzmi. Następnego dnia postanowiłem sobie to sprawdzić.

Świeży to przymiotnik z dosyć nietypową końcówką, która sprawiała mi przez wiele lat problem. Za czasów pisania w zeszycie jakoś mi bardziej w tym wyrazie pasowało rz. Dziś wiem, że tej końcówce -ży bliżej jest do z, niż do r (dzieci często mówią na przykład duzy). W rosyjskim dla porównania mamy свежий, a w chorwackim svjež. O jakimkolwiek nawiązaniu do r warunkującego rz nie ma mowy. Odkąd to zrozumiałem, nie planuję już pikiety pod Radą Języka Polskiego z postulatem zmiany świeżego, na świerzego.

Świeży należy do zaledwie kilku przymiotników w języku polskim z sufiksem -ży. Z głowy przypomniałem sobie: duży, boży, ryży, chyży (czyli prędki), a doszukałem: hoży (urodziwy), wraży (wrogi), księży (należący do księdza). Niekiedy może nam potknąć się język przy tworzeniu męskoosobowej liczby mnogiej tych przymiotników (takiej, dzięki której określani są ci - siatkarze, raperzy, chłopcy). Pan Drzyzga spróbował formy świezi. Każdy słownik powie, że przymiotniki z tą końcówką, odmieniają się w tym wypadku identycznie jak w mianowniku liczby pojedynczej. No bo po co kombinować? Świeży siatkarz - świeży siatkarze, chyży raper - chyży raperzy, ryży chłopak - ryży chłopcy.

Zastanowiłem się, skąd u Drzyzgi wzięli się ci świezi? Bo przecież nie z księżyca. Olśniło mnie, gdy doczytałem, że jedynym wyjątkiem w tej odmianie jest przymiotnik duży, dla którego poprawną formą jest duzi (duzi siatkarze, duzi raperzy, duzi chłopcy). Drzyzga po prostu pożyczył i zastosował odruchowo do świeżego końcówkę z duzi. Szczerze, to nie mam pojęcia dlaczego tak się ta forma wykształciła w tym przymiotniku. Być może dlatego, że duży jest najczęściej używanym z całej rodziny -ży i ludzie wymyślili mu inną formę dla określania rzeczowników w formie męskoosobowej, ponieważ jej po prostu potrzebowali (ewentualnie z nudów :P).

Na razie reszta przymiotników z rodziny -ży na czele ze świeżym, ryżym i chyżym trzyma się przy odmianie tradycyjnej. Być może kiedyś to się zmieni, ale póki co trzymamy się tego co jest.

A więc: „siatkarze którzy weszli są bardziej świezi świeży i pomogą skończyć tego seta”

Wojciech Drzyzga - przymiotniki -ży 0:1